โคกหนองนาโมเดล คือ การจัดการพื้นที่เกษตรแบบผสมผสาน นำหลักการเกษตรทฤษฎีใหม่ของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 มาประยุกต์ใช้ร่วมกับภูมิปัญญาพื้นบ้าน โดยมุ่งเน้นไปที่การบริหารจัดการน้ำอย่างยั่งยืน
หลักการสำคัญของโคกหนองนาโมเดล ประกอบด้วย
- แบ่งพื้นที่ตามสัดส่วน 30:30:30:10
- 30% พื้นที่สำหรับแหล่งน้ำ เช่น ขุดบ่อ หนอง และคลองไส้ไก่
- 30% พื้นที่สำหรับทำนา ปลูกข้าว
- 30% พื้นที่สำหรับทำโคกหรือป่า ปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง
- 10% พื้นที่สำหรับที่อยู่อาศัย เลี้ยงสัตว์ และอื่นๆ
1. โคก:
- พื้นที่บนดินสูง เหมาะสำหรับปลูกป่า 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง
- ประกอบด้วยไม้ใช้สอย ไม้กินได้ ไม้เศรษฐกิจ และไม้ยืนต้นเพื่อร่มเงา
- ทำหน้าที่เป็นแหล่งกักเก็บน้ำใต้ดิน ช่วยป้องกันน้ำท่วมและรักษาความชุ่มชื้นของดิน
2. หนอง:
- แหล่งน้ำธรรมชาติหรือบ่อที่ขุดขึ้นไว้
- ทำหน้าที่กักเก็บน้ำฝนไว้ใช้สำหรับการเกษตร เลี้ยงสัตว์ และอุปโภคบริโภค
- ช่วยส่งเสริมระบบนิเวศและแหล่งอาหารสัตว์น้ำ
3. นา:
- พื้นที่สำหรับปลูกข้าวหรือพืชเศรษฐกิจอื่นๆ
- ทำหน้าที่เป็นแหล่งผลิตอาหารหลัก
- ช่วยสร้างรายได้ให้กับเกษตรกร
4. คลองไส้ไก่:
- ร่องน้ำที่ขุดขึ้นในพื้นที่นา
- ทำหน้าที่กระจายน้ำไปยังแปลงนา
- ช่วยให้น้ำไหลสะดวก ป้องกันน้ำท่วมขัง
- เพิ่มพื้นที่เพาะปลูกพืชน้ำ
ประโยชน์ของโคกหนองนาโมเดล
- ช่วยให้เกษตรกรมีอาหารพอเพียง โดยปลูกพืชผักสวนครัว เลี้ยงสัตว์ไว้กินเอง
- ช่วยให้เกษตรกรมีรายได้ จากการขายผลผลิต surplus
- ช่วยให้เกษตรกรสามารถพึ่งพาตนเองได้ โดยไม่ต้องซื้อปัจจัยการผลิตจากภายนอก
- ช่วยอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ เช่น ดิน น้ำ ป่า
- ช่วยลดมลพิษ จากการใช้สารเคมี
ตัวอย่างการนำโคกหนองนาโมเดลไปใช้
- โครงการโคกหนองนาโมเดลตามแนวพระราชดำริ ของมูลนิธิกสิกรรมธรรมชาติ
- โครงการพัฒนาพื้นที่ต้นแบบโคกหนองนาโมเดล ของกรมพัฒนาที่ดิน
- โครงการโคกหนองนาโมเดล ของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
หมายเหตุ
- โคกหนองนาโมเดลเป็นแนวทางที่สามารถปรับใช้ได้กับทุกพื้นที่ แต่ต้องมีการปรับให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่และภูมิอากาศ
- เกษตรกรที่สนใจนำโคกหนองนาโมเดลไปใช้ควรศึกษาข้อมูลและปรึกษาหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง
เพิ่มเติม
นอกจากประโยชน์ที่กล่าวมาแล้ว โคกหนองนาโมเดลยังช่วยสร้างความมั่นคงทางอาหาร สร้างความยั่งยืนให้กับระบบเกษตร และช่วยส่งเสริมให้เกษตรกรมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นอีกด้วย
