สรุปสั้นๆ เรื่อง การลำเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์ สำหรับเตรียมสอบ วิทยาศาสตร์ชีวภาพ ม.4

กลไกหลัก:

• แบบไม่ใช้พลังงาน:
  • แพร่ธรรมดา: โมเลกุลเคลื่อนที่จากความเข้มข้นสูงไปต่ำ ผ่านช่องว่างในเยื่อหุ้มเซลล์ (เช่น ออกซิเจน, คาร์บอนไดออกไซด์)
  • แพร่โดยตัวพา: โมเลกุลขนาดใหญ่ใช้โปรตีนตัวพาในการเคลื่อนที่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ (เช่น กลูโคส)
  • ออสโมซิส: น้ำเคลื่อนที่จากความเข้มข้นต่ำไปสูง ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์แบบเลือกผ่านได้ (เช่น การดูดซึมน้ำในลำไส้)
• แบบใช้พลังงาน:
  • ปั๊ม: โปรตีนตัวพาใช้พลังงานจาก ATP เคลื่อนที่สารข้ามความเข้มข้น (เช่น ปั๊มโซเดียม-โพแทสเซียม)
  • การรวมกลุ่ม: สารถูกบรรจุในถุง (vesicle) เคลื่อนที่ผ่านเยื่อหุ้มเซลล์
    • เข้าเซลล์ (Endocytosis):
      • กินแบบอะมีบา (Phagocytosis): กินเซลล์หรืออนุภาคขนาดใหญ่
      • ดื่มแบบเซลล์ (Pinocytosis): ดื่มสารละลาย
      • ตัวรับ (Receptor-mediated endocytosis): สารจับกับตัวรับเฉพาะบนเยื่อหุ้มเซลล์
    • ออกจากเซลล์ (Exocytosis): หลั่งสารออกนอกเซลล์ (เช่น ฮอร์โมน)

บทบาท:

• หายใจ: นำ O2 เข้า กำจัด CO2
• สังเคราะห์แสง: นำ CO2, H2O ผลิตกลูโคส, O2
• เจริญเติบโต: นำสารอาหารสร้างโครงสร้างเซลล์
• แบ่งเซลล์: DNA, โปรตีน เคลื่อนที่ระหว่างเซลล์ลูก
• สื่อสารระหว่างเซลล์: ใช้สารเคมี
• ควบคุมเซลล์: ฮอร์โมน, สารสื่อประสาท

ตัวอย่างความผิดปกติ:

• ซีสต์ติกไฟโบรซิส: โปรตีนตัวพาผิดปกติ เมือกเหนียวข้น
• โลหิตจาง: ขาดธาตุเหล็ก ผลิตฮีโมโกลบินไม่เพียงพอ
• มะเร็ง: กลไกการลำเลียงผิดปกติ เซลล์โตไว แพร่กระจาย

การศึกษา:

• พัฒนายา, วิธีรักษาใหม่
• ยับยั้งเซลล์มะเร็ง, หยุดลำเลียงสารอาหาร

ข้อควรจำ:

• จำแนกประเภทกลไก (ใช้/ไม่ใช้พลังงาน)
• ยกตัวอย่างกลไก
• อธิบายบทบาทสำคัญ
• เชื่อมโยงกับความผิดปกติ
• เน้นประโยชน์จากการศึกษา